Στην Έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο», που φιλοξενείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί το τμήμα Α2 Λυκείου του Καλλιτεχνικού Γυμνασίου Αθηνών την Δευτέρα 4 Μαρτίου 2024.
Την ξενάγηση προσέφερε με πολλή χαρά η φιλόλογος-ιστορικός της τέχνης Δέσποινα Παρασκευά.
Στη συμβολή των οδών Βασιλίσσης Σοφίας και Ηροδότου, στην είσοδο του Μεγάρου Σταθάτου, οι μαθητές ενημερώθηκαν για τον βίο και την
επιχειρηματική δράση του Ιθακήσιου Όθωνα Σταθάτου (1844-1924), καθώς και για το πλούσιο φιλανθρωπικό έργο και την κοινωφελή του δραστηριότητα στον τομέα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού από κοινού με τη σύζυγό του Αθηνά (1864-1937). Θαύμασαν στη συνέχεια το ωραιότερο ίσως και ιδιοφυέστερο από τα κτίρια που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλλερ (1895). Αναγνώρισαν σε αυτό χαρακτηριστικά του ιδιώματος του μεγάλου αρχιτέκτονα και του κλασικιστικού εκλεκτικισμού επισημαίνοντας ιδιαίτερα τα αναγεννησιακά στοιχεία του, όπως το πρόπυλο με την τοξωτή κιονοστοιχία και τα αγάλματα της Αθηνάς και της Τύχης στο θωράκιο της στέγης.
Εισερχόμενοι στο κτίριο παρατηρήσαμε τις προτομές του ζεύγους Νικολάου και Ντόλλυς Γουλανδρή και αναφερθήκαμε στην ίδρυση από αυτούς του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (1986).
Ήταν ώρα να ξεκινήσουμε την περιήγησή μας στην πολύ ενδιαφέρουσα, φρέσκια και διδακτική έκθεση. Τοποθετηθήκαμε πρώτα στον χώρο και το χρόνο, ανακαλώντας τις ιστορικές μας γνώσεις, για να γνωρίσουμε στη συνέχεια τους πρωταγωνιστές της μάχης της Χαιρώνειας (Φίλιππο, Δημοσθένη και Αλέξανδρο) περιεργαζόμενοι χαρακτηριστικές προτομές τους που εκτίθενται στον προθάλαμο του κτιρίου. Ταυτόχρονα θαυμάζαμε τον πολυτελή εσωτερικό διάκοσμο του Μεγάρου Σταθάτου.
Η ξύλινη κλίμακα μας οδήγησε στον όροφο όπου «συναντήσαμε» μέσα από τις αναφορές και τα ανασκαφικά ημερολόγιά τους τους πρωταγωνιστές της έκθεσης, τους πρωτοπόρους αρχαιολόγους Παναγιώτη Σταματάκη (1835-1885) και Γεώργιο Σωτηριάδη (1852-1942).
Στο τελευταίο τέταρτο του 19 ου αι. η σκαπάνη και η μεθοδικότητά τους έφεραν στο φως τους αφανείς ήρωες της μάχης, τα σώματα και τα αντικείμενά τους, επιβεβαιώνοντας και συμπληρώνοντας τη γνώση μας για τη μάχη της Χαιρώνειας από τις γραπτές πηγές.
Μια αίθουσα με υποβλητικό κατακόκκινο φωτισμό μας εισήγαγε στην ατμόσφαιρα της μάχης, που υπήρξε ιδιαίτερα σφοδρή, και μας έκανε να στοχαστούμε πάνω στα δεινά του πολέμου. Περιβαλλόταν από δύο άλλες. Στην πρώτη, την αφιερωμένη στον μακεδονικό στρατό, μιλήσαμε για την αναδιοργάνωσή του από το Φίλιππο και τον εξοπλισμό του. Οι μαθητές περιεργάστηκαν ασπίδες και περικνημίδες, κράνη, δόρατα και σαυρωτήρες.
Διέκριναν με ενδιαφέρον το όνομα του Αλέξανδρου σε ασπίδα και του Φιλίππου σε βλήματα σφενδόνων και αιχμές δοράτων.
Στη δεύτερη αίθουσα είδαμε βοιωτουργές κράνος (το αποτελεσματικότερο, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα) και διαβάσαμε το όνομα του Πελοπίδα σε επιγραφή. Μιλήσαμε για τον επίλεκτο Θηβαϊκό Ιερό Λόχο, τον απαρτιζόμενο από ζεύγη εραστών και ερωμένων και γι’ αυτό αήττητο. Θυμηθήκαμε τους δύο άλλους Ιερούς Λόχους της Ελληνικής Ιστορίας (1821, 1942-45) και διαπιστώσαμε πως η ευψυχία και η αυταπάρνηση είναι διαχρονικά χαρακτηριστικά της φυλής μας.
Καρδιά της έκθεσης οι δυο επόμενες, πάλλευκες αίθουσες. Στην πρώτη εκτίθεται με σεβασμό και μετά από έναν και πλέον αιώνα ο σκελετός
Ιερολοχίτη και οστά άλλων νεκρών, η κατάσταση των οποίων αποκαλύπτει τη βιαιότητα της μάχης. Το λεπτομερές σχέδιο του Πολυανδρίου, που μεγεθυμένο προβάλλεται, δείχνει πως οι Ιερολοχίτες τάφηκαν όπως ακριβώς ήταν παραταγμένοι. Εντύπωση μας προξένησε το γεγονός ότι δεν τους συνόδευε ο συλημένος οπλισμός τους, παρά μόνο στλεγγίδες ως κτερίσματα. Οι οπλίτες τάφηκαν ως πολίτες. Ομοίωμα λέοντα παραπέμπει στο περίφημο σήμα του Πολυανδρίου και κοιτά προς την επόμενη αίθουσα και την ταφή των Μακεδόνων.
Γι’ αυτούς επελέγη τιμητικά η καύση. Στη νεκρική πυρά τους συνόδευε ο οπλισμός τους, υπολείμματα του οποίου περιεργαστήκαμε να περιβάλλουν την τέφρα τους. Συγκινητικό εύρημα μια γυάλινη γυναικεία χάντρα, φυλαχτό από αγαπημένο πρόσωπο κάποιου νεκρού. Η ταφή των Μακεδόνων ήρθε στο φως στα 1902 και απέκτησε για το Έθνος μας ταυτοτική σημασία συνιστώντας έρεισμα του Μακεδονικού Αγώνα. Μία μόλις δεκαετία αργότερα θα ξεσπούσαν οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι.
Και για τους Αθηναίους νεκρούς επελέγη η καύση. Τιμητικά την τέφρα τους συνόδευσε στην Αθήνα ο ίδιος ο Αλέξανδρος. Επιστρέφοντας στο ισόγειο και την ολόφωτη σέρρα του διαβάσαμε το επίγραμμα προς τιμήν των πεσόντων και απόσπασμα του επιταφίου λόγου που εκφώνησε γι’ αυτούς ο Δημοσθένης. Περιεργαστήκαμε τρισδιάστατη εκτύπωση της εντυπωσιακής επιτύμβιας στήλης του Παγχάρη και σχολιάσαμε την εικονογραφία και την τυπολογία της (παράσταση μάχης, λουτροφόρος).
Σε παρακείμενη αίθουσα και με αφορμή προβολή του Φιλιππείου που ανήγειρε στην Ολυμπία ο Μακεδόνας βασιλιάς μιλήσαμε για την επαύριο της μάχης, την ένωση των Ελλήνων υπό τον Φίλιππο, αλλά και την ολοκληρωτική καταστροφή της Θήβας από τον Αλέξανδρο. Προτομή του θεοποιημένου Αλέξανδρου επιβεβαίωσε την περιγραφή του στρατηλάτη από τον Πλούταρχο, που είχαμε διαβάσει στην τάξη.
Η εκστρατεία του Αλέξανδρου εναντίον των Περσών και οι κατακτήσεις του δημιούργησαν έναν «ελληνικό, καινούργιο κόσμο, μέγα». Εμείς περιοριστήκαμε να υπογραμμίσουμε την οικονομική διάσταση των κατακτήσεων περιβαλλόμενοι από πολύχρυσα εκθέματα. Με ενδιαφέρον πληροφορηθήκαμε ότι ο χρυσός που ως το 1490 μ.Χ (και την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου και του χρυσού του). κυκλοφορούσε στον κόσμο ήταν αυτός που ανέσυρε ο Αλέξανδρος από τα θησαυροφυλάκια των Περσών.
Τελευταία μας στάση το εκπληκτικό διόραμα από εκατοντάδες χιλιάδες φιγούρες playmobil, που αναπαριστούν την «ορχήστρα του Άρη» την μέρα εκείνη του 338 π.Χ.. Με εποπτικό και εντυπωσιακό τρόπο κατανοήσαμε το ιδιοφυές στρατηγικό τέχνασμα του Φιλίππου, είδαμε τον νεαρό Αλέξανδρο να εμφανίζεται θριαμβευτικά στο προσκήνιο της ιστορίας και θαυμάσαμε την αυτοθυσία των Θηβαίων. Εντοπίσαμε και τον ρίψασπι Δημοσθένη!
Η επίσκεψή μας ολοκληρώθηκε στην πλατεία Μακεδονικού Αγώνα. Εκεί εξετάσαμε το μνημείο του Παύλου Μελά, έργο του Λάζαρου Σώχου από το 1910. Ο ηρωικός θάνατος του Μακεδονομάχου (1904) συμπίπτει χρονικά και συνδέεται νοηματοδοτικά με την ανασκαφή του Σωτηριάδη στη Μακεδονική γη και την αναστήλωση του λέοντα της Χαιρώνειας.

Την απαραίτητη ποικιλία στην επίσκεψή μας παρείχε το ευρηματικό μουσειοπαιδαγωγικό παιχνίδι που μας ετοίμασε η φιλόλογος κυρία Πηνελόπη Παπαϊωάννου, την οποία συγχαίρουμε και ευχαριστούμε θερμότατα. Με τους ευφυείς έμμετρους γρίφους της η ακροστιχίδα μας ψυχαγώγησε, μας δίδαξε, έδωσε μια τόσο ευχάριστη νότα στην ξενάγησή μας!
Θερμότατα ευχαριστούμε και τον Διευθυντή του ΚΓΑ δρ Διονύσιο Μαρούλη, που περιέβαλε με το ενδιαφέρον και τίμησε με την παρουσία του την εκπαιδευτική επίσκεψή μας και επίσης φρόντισε το φωτογραφικό υλικό.
Ευχαριστίες οφείλουμε τέλος στον θεολόγο του σχολείου μας δρ Μιχαήλ Ασφενταγάκη για την ωραία ιδέα και τη συνοδεία της επίσκεψης.